NHẬN ĐỊNH
LÊ HÂN, HỒN PHƯƠNG ĐÔNG TRÔI TRÊN NGỌN TÌNH LỤC BÁT
*NGUYỄN AN BÌNH
Tôi gặp nhà thơ
Lê Hân lần đầu tiên vào năm 2017 khi anh từ Mỹ về Việt Nam, anh trao cho tôi mấy
quyển sách của nhà thơ Luân Hoán thực
hiện mà tôi gởi mua giùm, ngay từ
buổi gặp đầu tiên tôi nhận ra anh là típ người hiền hậu, chân tình, dù sống ở nước
ngoài nhiều năm nhưng cách ăn mặc rất xuề xòa không sang cách, trong
dịp nầy anh gởi tặng tôi tập thơ thứ hai của anh “Ngọn Tình Lục Bát”in sau tập
thơ đầu tiên Tình Thơm Mấy
Nhánh xuất bản trước đó khá lâu do nhà xuất bản Nhân Ảnh của anh in ấn và phát hành năm trước.
Sách in trên giấy kem tốt,
với bìa và phụ bản cùa họa sĩ Khánh Trường, trình bày thật trang nhã làm tôi rất
thích.
Lê Hân không nhận mình là nhà thơ nhưng anh lại rất
yêu thơ nên những khi cảm hứng dâng trào thì anh lại làm thơ và để đó nhất là
thơ lục bát, những năm sau nầy lại
gắn bó với việc xuất bản sách nên văn chương đối với anh như một
người bạn thân tình không thế thiếu
được. Nghĩ cũng lạ một con người được học bổng du học
và tốt nghiệp với tấm bằng kỷ sư hóa học và hành nghề trong lĩnh vực nguyên tử
lực một thời gian rất dài lại có duyên nặng nợ với văn chương như thế.
Nói như Hà Khánh Quân(một bút danh khác của nhà thơ Luân Hoán), Lê Hân không lớn lên cùng thơ, mà trưởng thành nhờ những môn
học khác. Anh học giỏi và lấy
được học bổng du học, trong thời kỳ việc ra nước ngoài
không phải là điều dễ dàng, nhất là ở vị thế con của một viên chức nhỏ thuộc ty
ngân khố thành phố Đà Nẵng. Có lẽ rất hiếm nhà thơ ghi lại cảm xúc của mình khi
đi xa trọ học, Lê Hân cũng vậy. Anh
có nhưng câu thơ khá ngộ nghĩnh khi nói về cái “nghiệp thơ” của mình, nó đến rất
tự nhiên như trẻ nhỏ vọc đất vậy mà.
không nhớ làm thơ từ lúc nào
hình như từ thuở biết chiêm bao
thấy ông Nguyễn Khuyến ngồi câu cá
thấy bác Kế Xương hát ả đào
Hay:
tôi đã làm thơ như vọc đất
như leo trèo, chạy nhảy, tắm sông...
tôi đã làm thơ ngon trớn nhất
khi niềm vui chất ngất trong lòng
Như tên gọi, Ngọn Tình Lục Bát
của họ Lê gồm trên dưới 150 bài thơ lục bát, trải dài trên 262 trang sách, khổ
lớn. Sách thơ của anh có một điều khác
hơn người ta ở chỗ anh sắp xếp thơ của mình theo các chủ đề cụ thể,
riêng biệt, chắc có lẽ anh nghĩ bạn đọc dễ theo dõi tình cảm trong thơ của anh
rõ nét hơn. Lục Bát là thể thơ truyền thống của dân tộc ta. Rất nhiều
tác phẩm cổ đã sử dụng lục bát làm công cụ diễn đạt câu chuyện của mình như
Truyện Kiều, Lục Vân Tiên, Phan Trần, Bích Câu Kỳ Ngộ... nên Ngọn Tình Lục
Bát là những bài thơ tình viết bằng thơ lục bát, còn cái tình đó thế nào chúng
phải đọc nó thôi phải không?
Ngay
trang đầu tập thơ, Lê Hân đã khéo léo gợi mở tâm tình của mình qua mấy dòng thơ
sáu tám mà tác giả đặt cho nó cái tên: Mở Cửa “Ngọn Tình Lục Bát”:
...
mời người dạo bước cùng lòng
ghé qua những luống tình nồng tôi
xanh
cả đời tôi chắt chiu cành
nụ hôn nầy tặng loanh quanh cuộc đời
xin cùng tôi bước thảnh thơi
chúng ta giữ gốc cội người Việt
Nam.
Lời
phi lộ bằng thơ ấy đã nói lên được phần nào nội dung mà nhà thơ muốn đề cập
đến: Các bạn hãy đi dạo trong vườn thơ tôi, đi quanh những luống hoa lòng ấy để
thấy tình nồng tôi dành cho thiên nhiên, con người, quê hương bây giờ ngàn dặm
mà “tôi chắt chiu dành” để rồi thấy được cái lẩn khuất sau những vần thơ chan
chứa yêu thương và bình dị đó là “giữ gốc cội nguồn Việt Nam”
Phần nội dung Lê Hân chia làm 5 phần cụ thể:“thiên nhiên
xuất sắc,” “quê hương,” “gia đình” “thầy, cô, bè bạn” và “văn nghệ sĩ,” có lẽ nhà thơ
quá chu đáo khi muốn hướng dẫn độc giả khám phá thơ anh để khỏi lạc bước chăng?
Mà thôi như vậy cũng tốt phải không các bạn?
Chúng ta thấy
cách đặt tên phần một “thiên nhiên xuân sắc” giúp ta bắt gặp một Lê Hân có những
câu thơ thiên về miêu tả nhiều hơn là thể hiện cảm xúc tình cảm, ngôn từ mộc
mạc chân phương nhưng không vì thế mà dễ dãi. Anh có cái nhìn khá tinh tế mà
nhiều ngưười chưa chắc đã nhận ra, đôi lúc làm ta có cái cười thú vị trước
những cảm xúc khá bất ngờ:
em ngồi nhướng mắt lặng im
tiếng chim như tiếng trái tim đập đều
vẩn vơ em liếc nhìn theo
con chim sâu thích leo trèo lung tung
mấy con chim sẽ lạ lùng
đậu chưa nóng đít đã cùng nhau bay
(chim trong sân sau nhà, viết năm 1959)
Thiên nhiên, hoa cỏ, thời tiết, mùa màng, chim muông, dòng sông, bến nước,
con đò... cũng in dấu rõ rệt trong thơ anh:
mong manh những cánh hoa vàng
xuân hương vi diệu bay tràn lan thơm
vô ưa hoa nở trong lòng
sắc không không sắc ngát dòng tịch liêu
(hoa vàng)
mưa bay từng sợi ngắn dài
buộc thương nhớ với bờ vai dịu dàng
tôi đứng núp trong hành lang
đâu hay hồn thả hai bàn chân theo
(mưa phùn)
Mượn việc hái sen, thử hỏi người con
gái nào lại không thích mấy câu thơ trêu tình rất mượt của thi sĩ nhỉ?
coi chừng ngã ướt mình dây
ướt luôn nỗi nhớ ta bày trong em
thời gian ngừng giữa mênh mông
em thơm hơn cả hương sen ngọt ngào
(hái sen)
“Núi sông đất biển ruộng vườn, tế bào da thịt quê hương nồng nàn”, hai
câu thơ hình như khái quát được tất cả những gì anh muốn viết trong phần hai “quê
hương”
một quê hương nằm trong thơ
thở bằng những điệu ca dao nòi tình
một quê hương thật hiển linh
già nghìn năm tuổi tượng hình yên vui
(quê hương)
con cò con cuốc lang thang
nơi này chưa thấy hỏi han một lời
tiếng gù cu đất im rồi
chỉ còn vọng nhịp tim tôi buồn buồn
(thăm làng)
Sài gòn, nhiều nắng ít mưa
mà sao ướt sũng hương đưa trong lòng
núi sông đâu cũng núi sông
mà tôi chỉ một Sài Gòn vắt vai
(Sài Gòn, tôi vắt trên vai)
Phần ba gia đình với 2 câu lục bát “anh em cha mẹ ông bà, dòng máu ruột thịt
đậm dà tổ tông”:
mẹ về xứ phật năm xưa
khi con thơ dại còn chưa hiểu đời
nỗi buồn ngấm mãi không nguôi
trở thành những sợi ngậm ngùi đong đưa
(tháng tư mẹ về)
về Québec thăm cháu con
ngồi giữa hoa cỏ tươi non mùa hè
gió nói gì đó chưa nghe
đang chúc đời sống, nhắn nhe điều gì
(hạnh phúc bắt gặp)
năm nay trời đất dễ thương
đủ mưa vừa nắng tôi luôn nhẹ nhàng
thắp lên thêm ngọn nến vàng
mừng quanh thế giới có mang hơi mình
(cho sinh nhật 2016)
Và “tình người xã hội hòa đồng, lý tưởng sở thích nối vòng tay
thơm” trong phần bốn: thầy, cô, bè bạn:
“Tình Thơm Mấy Nhánh” về đâu
tạ ơn bè bạn nối cầu thơ bay
về vườn tạm thời chia tay
nhớ nhau còn chút chữ lay lắt tình
(đất lành chim đậu)
bây giờ thầy đã hư vô
về nơi hư ảo còn thao thức gì
thỉnh thoảng nghe tiếng thầm thì
lúc nhìn chữ số nhớ khi thầy còn
(thầy Lê Ngọc Thành)
cùng chung một lớp một trường
cuối cùng bay khắp bốn phương tung hoành
bạn tôi ai cũng danh thành
dù khác đôi chút mong manh phận người
(viết chung tặng tất cả bạn trung học cũ)
Phần năm viết về văn nghệ sĩ với tấm lòng của kẻ yêu nghệ thuật:
“tinh hoa dân tộc nằm trong
thơ văn khắc họa cùng dòng âm thanh”
Lê Hân còn là một người rất yêu nhạc, từ nhạc cổ điển, hiện
đại của phương tây cho đến nhạc trữ tình Việt Nam anh đều nghe và biết khá rành rẽ, anh là tác giả của bộ sách đồ sộ
về các ca khúc Việt Nam mà ít ai ngờ tới, anh viết nhiều bài thơ sử
dụng các tên ca khúc của nhạc sĩ, lắp ghép vào câu thơ của mình. Tuy nhiên không gượng ép và khá tự nhiên. Sự tinh tế ấy
giúp mỗi bài thơ có một cái hồn riêng.
…
Cô Hái Mơ lướt thướt tha
Cô Gánh Gạo áo bà ba, đêu tình
nụ cười trong nét xinh xinh
biết yêu là thuốc trường sinh sống đời
Bên Cầu Biên Giới một thời
Dân Quân Du Kích, ai người không mơ?
Đêm Xuân chẳng ở trong thơ
Đường Em Đi mở ra tờ giấy hoa
(lang thang theo nhạc Phạm Duy)
Rừng Xưa Đã Khép lại, ngồi
Ru Người Đi Nhé hỡi người thế gian
Vàng Phai Trước Ngõ điêu tàn
Tình Sầu như nắm mâyy vàng cao bay
Hạ Trắng níu kéo dòng mây
Mà thao thức mộng lắt lay hiên tình
Lòng thơm giọt Nắng Thủy Tinh
Thấy em mê đắm Ru Tình thảnh thơi
(cõi trọ Trịnh Công Sơn)
Về tấm lòng trân quý mà tác giả Ngọn Tình Lục Bát dành cho giới văn nghệ sĩ, người ta thấy dường
như không thiếu một nghệ sĩ tên tuổi nào mà ông không nhắc đến.
Từ thế hệ tiền chiến như Văn Cao, Đặng Thế Phong,
Phạm Duy, Dương Thiệu Tước tới lớp trẻ hơn một chút như Phạm Đình
Chương, Hoàng Thi thơ, Y Vân… Rồi tới thế hệ Trịnh Công Sơn, Trầm Tử Thiêng, Ngô
Thụy Miên...
Thơ lục bát của Lê Hân đôi lúc cũng
không tuân thủ theo luật bằng trắc có
lẽ bởi anh thích thế, cách nghĩ cách viết tùy cảm xúc tuôn
trào mà thôi, mà có ai cấm
đoán nhà thơ phải luôn tuân thủ theo luật bằng trắc cổ điển của thơ lục bát đâu
phải không các bạn?
và tôi có
lúc làm thơ
có lúc
huýt sáo đi vào đi ra…
tuy rằng
ngõ trước hiên sau
biết mặt nhưng
chẳng rõ nhau tên gì.
(tháng tư
nơi tôi cư ngụ)
Hay ở một bài thơ khác:
Tưởng xa
lắc xa lơ rồi
Hóa ra đã
trở lại thời ngây ngô…
Minh
Nguyệt cùng với lá đa
Vẫn tròn
vành vạnh vẫn là thanh xuân.
(trung thu
rước đèn)
Có điều anh chỉ dừng lại ở bước đó chứ chưa
thật mạnh dạn cách tân làm mới một chút
nếu không chắc
chúng ta sẽ rất thú vị khi được đọc những câu lục bát mới mẻ và sáng tạo.
*
Mỗi
người có cách khởi hành và bước vào vườn thơ bằng những con đường khác nhau,
nên chúng ta đừng đòi hỏi người làm thơ phải viết thế nào cho hay theo ý mình
mà hãy để họ thong dong đi như thế nào để những câu thơ viết ra đều xuất phát từ
sự rung cảm chân thành chạm đến trái tim của mỗi người, ở Lê Hân tôi thấy thơ
anh viết ra bằng chính nỗi niềm và
sự rung động của con tim dung dị nhưng biết chắt lọc ngôn từ, không dùng sáo ngữ hay những mỹ từ hoặc bí
hiểm không giống tính cách của
anh như ý nghĩ của nhà văn Pautôpxki:
“Niềm vui của nhà thơ chân chính là
niềm vui của người mở đường vào cái đẹp, của người biết đi tới tương lai.”
Giáo sư Đàm Trung Pháp có nhận định: Thơ Lê Hân có một số bài mang hơi thở của Đinh Hùng và Nguyễn
Bính như
trong các bài ‘Đón Xuân,’ ‘Áo Vàng Hoa Tím’ và ‘Em, Biển và Trăng,’ “Lê
Hân cũng chịu ảnh hưởng Nguyễn Bính, một nhà thơ nữa mà anh mến mộ. Đoạn lục
bát sau đây trong bài “Tà Áo Mùa Thu” chính Lê Hân
cũng từng thú nhận:
“... tôi đã mê thơ của nhiều người
Đinh Hùng,
Nguyễn Bính, Vũ Hoàng Chương
Nguyên Sa,
Xuân Diệu... còn ai nữa ?
ai cũng có
phần, nếu... dễ thương ...”
Điều đó cũng chẳng có gì lạ nhất là đối với thơ Nguyễn Bính
nổi tiếng là nhà thơ “Chân quê” nhưng Lê Hân có
những nét đặc sắc của riêng anh. Nó khơi nguồn như một
dòng suối tinh khiết từ núi cao, qua bao ghềnh thác khi về xuôi hòa vào sông
lớn vẫn giữ nguyên cái chất tinh khiết vô tư hồn nhiên trong trẻo không hòa lẫn
vào nguồn thơ của người khác.
Nhà thơ Bắc Phong lại có suy nghĩ khá
ngộ nghĩnh: “Tôi đọc thơ anh Hân, thưưởng thưức thơ anh nhẩn nha như ăn măng
cụt, vũ sữa, mãng cầu. Lúc nào cũng thấy thơm ngon hương vị quê nhà...”, còn ở
Thảo Nguyên thì: “...tôi
càng thấy anh hiền. Một cái hiền rất gần với ca dao. Mà ca
dao theo anh, đứng liền với thơ một cõi. Như vậy, có thể thấy bản
tánh và con người của người làm thơ đã như là ca dao, như
là thơ, dù anh không tiết lộ dung mạo, tâm cảm của anh như thế nào:
thơ với ca dao như là một
chung màu da chung giọt máu đào
(Thơ tôi)
Thơ anh Lê Hân giản dị, hiền lành không tinh
nghịch, phá phách. Chữ nghĩa đơn giản, không cầu kỳ. Sự
mới mẻ không nằm trong những canh tân hình thức...”. Nhà văn Phạm Xuân Sinh nhận
xét: “Lê Hân đã dẫn ta bước
vào vườn thơ của anh và cũng là vườn tình, vì hầu hết những bài thơ trong nầy
là thơ tình. Trong nầy ta bắt gặp muôn màu muôn sắc từ kỳ hoa dị thảo đến hương
đồng cỏ nội. Mỗi thứ đều mang một sắc thái riêng biệt rất Lê Hân. Thơ anh không
màu mè, kiểu cọ. Không cường điệu, triết lý viễn vông. Thơ của anh như lời thủ thỉ nhỏ nhẹ đọc lên thấy nó
thanh thoát, chiếm lĩnh được lòng người đọc.”
*
Nhà phê bình Nguyễn Hưng Quốc có một nhận định
khá sâu sắc khi nói về thơ: “...Làm
thơ là một nghệ thuật. Đọc thơ cũng là một nghệ thuật. Làm thơ là nghệ thuật
sáng tạo cái đẹp. Đọc thơ là nghệ thuật khám phá cái đẹp”. Đọc thơ Lê Hân ta nhận
ra cái đẹp giản dị trong tâm hồn anh xuất phát từ cuộc sống thực tế, đồng cảm
hòa hợp với thiên nhiên và con người giống như hai câu thơ trong bài Hương mạ
“Ba Trăng”:
Bây giờ và đến bao giờ
Tôi còn trở lại bến bờ ruộng xưa?
Bên bờ Kênh Tẻ, tháng 9-2021
NGUYỄN AN BÌNH
Tham khảo:
1- Đọc “Tình Thơm Mấy Nhánh” của
Phan Ni Tấn
2- Lê Hân “Thơ dễ thương” của Hà
Khánh Quân
3- Lê Hân, ‘Ngọn tình lục bát’ và
‘tiểu truyện’ văn nghệ sĩ của Du Tử Lê
4-Lê Hân, người cõng trên vai chữ
tình – Phan Xuân Sinh
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét