TẢN VĂN ĐĂNG TRÊN TẬP SAN QUÁN VĂN SỐ 76 THÁNG 10-2020
ĐOM ĐÓM QUÊ NHÀ
ĐOM ĐÓM QUÊ NHÀ
*NGUYỄN AN BÌNH
Tuổi
thơ chúng ta chắc ai cũng có một thời gắn liền với loài bọ mang tên đom đóm.
Loài côn trùng nầy có một thứ ánh sáng lập lòe kỳ diệu phát ra trong đêm tối mà
bất cứ đứa trẻ con nào cũng cảm thấy tò mò và thích thú. Có thể lần đầu tiên bọn
trẻ con thấy đom đóm vừa bay vừa chớp sáng khi đi xem hát ở đình về khuya chắc
hẳn thế nào nhiều đứa nhát gan tưởng là ma nhát sợ chạy vắt giò lên cổ nhưng
khi đã biết rồi đứng trước cảnh dưới một bầu trời đêm có một thứ ánh sáng nhấp
nháy di động liên hồi như thế người ta tưởng mình sống trong một thế giới mộng ảo
nào đó , hay đang chiêm ngưỡng một bức tranh tuyệt mỹ được vẽ bằng một thứ bột
lân tinh tạo thành một thứ ánh sáng vàng óng hay xanh lơ ma quái . Bọn đom đóm
bay rượt đuổi nhau vẽ thành những đường ánh sáng kỳ lạ, lập lòe trên những cành
cây, bụi cỏ tạo thành một thế giới vô cùng ảo diệu, thần tiên. Sự phát sáng ở
loài đom đóm là một điều kỳ diệu của thiên nhiên mà không phải bất cứ ai có thể
lý giải được nhất là với bọn trẻ con chúng tôilúc bấy giờ. Sau nầy lớn lên một
chút tôi mới biết cơ thể đom đóm phát sáng được là nhờ hợp chất có tên
luciferin trong một quá trình phản ứng hóa học vô cùng phức tạp trong cơ thể
con côn trùng nầy.Chính điều kỳ diệu nầy đã biến thế giới bình thường của ta
thành một chốn thiên đường. Có người nói Chúa đã gởi đom đóm xuống trái đất cho
con người và những sinh vật khác có thể chiêm ngưỡng. Tôi cũng nghĩ như thế.
Bọn
trẻ chúng tôi thường thích bắt đom đóm để chơi. Bắt chúng bỏ vào trong bất cứ vật
dụng nào mình có sẳn: các hộp diêm, hộp nhựa hay lọ thủy tinh đựng thuốc mà các
bệnh viện thải đi. Vòng đời của đom đóm hơi ngắn chỉ vỏn vẹn một hai tuần mà
thôi. Đom đóm đẻ trứng ở trong đất, trứng nở thành sâu rồi hóa nhộng. Nhộng nở
thành đom đóm bay lập lòe với làn ánh sáng mông lung huyền ảo. Mùa hè là thời kỳ
mà đom đóm trưởng thành. Đom đóm phát sáng là đom đóm cái , đom đóm đực lại
không phát sáng, nhờ đặc điểm nầy mà con đực dễ dàng nhận ra người bạn tình của
mình để ve vản. Trong mùa giao phối, sau cơn động tình con cái đã xơi tái con đực
không thương tiếc, giống như loài ngựa trời, sau cơn say tình ái, nàng ngựa trời
đã quơ càng lên như một lưỡi dao bén ngót phập một cái đầu anh bạn tình rơi xuống
đất rồi ung dung chén một cách ngon lành.
Khi xa nhà lên thành phố học, hình ảnh
đom đóm tưởng lùi dần vào ký ức thì nó lại sống dậy qua bài hát Đom Đóm của Phượng
Linh qua tiếng hát của nữ hoàng sầu muộn Giao Linh:
Ngày xa xưa chơi trò đi trốn nhau
Cho
em đi tìm gọi anh Đom Đóm ơi
Anh
khéo nên em thường hay giận hờn
Một
lần anh thua em trèo lên trên ngọn khế
Nào
ngờ mưu kế đem đom đóm anh cài lên tóc em
Từ
đêm đen lập lòe đom đóm bay
Em
anh đây rồi nên vẫn khen anh tài ghê…
Ở đất nước mình sau mấy thập kỷ chiến
tranh, bom đạn, chất độc hóa học đã hủy hoại môi trường sống rất nhiều, ngày
nay tốc độ đô thị hóa như những bước chân phi mã càng làm thu hẹp mảnh ruộng thửa
vườn, các dòng sông ô nhiếm từ những khu công nghiệp thải ra, những khu vườn
đom đóm bị thu hẹp lại và có nguy cơ biến mất.Trong khi loài côn trùng nầy ở Nhật được người dân yêu mến. Hình ảnh đom đóm với
ánh sáng huyền ảo trong đêm tối nhấp nháy như những đốm lửa lập lòe làm họ liên
tưởng đến pháo hoa Senkou hanabi, cũng là biểu tượng của mùa hè Nhật Bản. Được
ngắm nhìn đom đóm là một trong những kỷ niệm đẹp không thể quên trong quảng đời
thơ ấu của bọn trẻ xứ sở hoa anh đào nầy. Vậy mà có thời kỳ bọn trẻ con không
còn được ngắm những con côn trùng phát sáng kỳ lạ nầy. Nguyên nhân bắt nguồn từ
nhiều thảm họa suốt một thời gian dài trong cuộc phát triển thần kỳ(1950-1970)
của nền kinh tế Nhật Bản: ô nhiễm môi trường trầm trọng, môi trường sống
Satoyama bị bỏ hoang cộng thêm thói quen sinh hoạt của con người đã làm cho số
lượng đom đóm giảm đi đáng kể. Người Nhật đã nhận thức được điều nầy và bắt đầu
khôi phục lại những vùng đom đóm sinh sống: khôi phục lại môi trường sống
Satoyama, giữ gìn môi trường tự nhiên sạch. Bảo vệ nguồn nước, cải tạo sông
ngòi, nuôi dưỡng ý thức bảo về đom đóm trong trẻ em, tố chức lễ hội ngắm đom
đóm trên khắp cả nước ở những khu vực ven sông hay cánh đồng, khuôn viên công
viên để người dân có thể dễ dàng ngắm đom đóm từ đó ý thức bảo vệ môi trường được
nâng cao.
Nhắc đến đom đóm tôi liên tưởng đến một
câu chuyện rất cảm động mà khi đọc xong vẫn ám ảnh tôi mãi: Đó là truyện ngắn có
tên Hotaru no Haka(Mộ đom đóm) của nhà văn Nhật
Akiyuki Nosaka(1930-2015). Truyện kể về gia đình cậu bé Seita và cô em
gái Setsukothời chiến tranh thế giới thứ hai. Lúc ấy cuộc chiến đang trong giai
đoạn ác liệt. Cuộc sống của hai đứa trẻ và mẹ chúng trôi đi trong khắc khoải chờ
đợi ngày trở về của người chồng người cha ngoài mặt trận. Nhưng điều bất hạnh
đã ập xuống khi người mẹ đột ngột qua đời sau một trận không kích của quân đội
Mỹ. Hai anh em phải sống nhờ vã vào những người họ hàng nghèo khổ và thường
xuyên bị họ đánh mắng. Nỗi uất ức ngày một chất chồng khiến Seita quyết định
mang em gái mình vào sâu trong hang núi sống. Đói khổ ngày một trầm trọng hơn. Trong
hoàn cảnh thiếu thốn mọi bề thậm chí nỗi cô đơn bị bỏ lại giữa rừng khi Seita
đi tìm thức ăn, Setsuko đã tạo cho riêng mình một thế giới tưởng tượng bằng những
hình vẽ nghuệch ngoạc đám tang con đom đóm, những hình ảnh tưởng fng ngô nghê
nhưng hóa ra lại dự báo về một tương lai đầy bi kịch. Một ngày kia khi Seita
tìm kiếm thức ăn về thì Setsuko đã thiếp ngủ và không bao giờ tỉnh vậy nữa.
Xin đừng để những con côn trùng đáng
yêu ấy thành những ngôi mộ đom đóm trên cánh đồng ký ức trong mỗi con người
chúng ta như những bức vẽ ngô nghê đến tội nghiệp của cô bé Setsuko đáng thương
trong lúc cô đơn nhất chỉ với một mơ ước giản dị sống trong vòng tay yêu thương
của những người thân mà hãy để chúng được tự do cùng thiên nhiên ngân lên những
nốt nhạc tuyệt vời với những sắc màu huyền ảo của bầu trời đêm lộng gió.
Xin
đừng để hình ảnh những con đom đóm chỉ còn là những hoài niệm trong ký ức tuổi
thơ của thế hệ chúng tôi, những người đã bước qua lứa tuổi heo may chỉ chờ những
cơn gió mạnh mang ký ức ấy ra đi để rồi bọn trẻ khi nhắc tới loài côn trùng nầy
ngơ ngác chỉ còn được nhìn thấy trong tranh ảnh coi đó là con vật trong truyện
cổ tích thần tiên nào đó mà thôi.
