TRUYỆN NGẮN TRUYỀN
KÌ
CHÉN NGỌC TRƯƠNG
CHI
*Nguyễn
An Bình
Nợ tình chưa trả cho ai
Khối tình mang xuống tuyền đài chưa tan.
(Truyện Kiều-Nguyễn Du)
Ngày
mùng một và ngày rằm mỗi tháng, bao giờ trường học của quan tư đồ Vương Doãn cũng
tấp nập môn sinh, vì đây là những ngày bình văn thường kỳ.Tháng thì bình thơ,
khi thì văn, phú, tế, biểu, đối…. Tất cả các loại văn cần thiết trong thi cử điều
được quan tư đồ ra đề để các môn sinh rèn tập và chuẩn bị từ trước đến đợt bình
văn đem ra thi thố và luận bàn. Quan tư đồ từng giữ chức vụ cao trong triều và
từng là thầy dạy của đương kim hoàng thượng bây giờ. Nên khi ông cáo lão từ
quan về mở trường dạy học thì từ các bậc công hầu khanh tướng trong triều cho đến
các gia đình giàu có đều mong muốn gởi gấm con cháu của mình đến học cùng ông để
có thể nên danh nên phận sau nầy. Ông dạy rất nghiêm minh và cẩn trọng không hề
thiên vị một môn sinh nào dù đó là con của quan to chức trọng hay con của hoàng
thân quốc thích đi chăng nữa, nhiều học trò ông đổ đạt cao và có danh phận
trong triều. Trước ngày bình văn ông đều yêu cầu các môn sinh nộp quyển để ông
chấm qua đó ông chọn chừng năm quyển được ông phê ưu đem ra bình và chính tác
giả của những quyền đó phải đọc cho các bạn đồng môn nghe và lắng nghe lời những
nhận định cũng như giải đáp những vướng mắc của các môn sinh khác.
Lần nào cũng
thế, trong năm quyển được chọn bao giờ cũng có quyển của con trai quan ngự sử
Trương Học Phi. Không phải quan tư đồ vị nể người môn sinh ấy là con quan ngự sử,
bạn thân của ông mà là tài học của chàng trai mười sáu tuổi ấy thật nổi trội, văn
chương lưu loát,lập luận sắc sảo mà lời bình văn thì thật hấp dẫn, lôi cuốn.Trương
Chi đối đáp rất linh hoạt, đầy sức thuyết phục. Nhiều bạn đồng môn ganh với tài
học của chàng tìm mọi sơ hở trong bài văn để đặt câu hỏi nhằm bắt bí, hạ thấp
chàng đều thất bại.Quan tư đồ đặt nhiều kỳ vọng vào người học trò yêu quí của mình
trong kỳ thi năm nay sẽ chiếm bảng vàng đem lại vẻ vang cho ông và gia đình
quan ngự sử. Nhưng một tai họa khốc liệt xảy ra đã làm đảo lộn những dự tính tốt
đẹp đó, một trận hỏa hoạn cực lớn đã thiêu rụi cả ngôi nhà của quan ngự sử, già
trẻ lớn bé không một ai sống sót chỉ trừ Trương Chi. Dân chúng quanh vùng không
hiểu vì sao ngọn lửa lại lan nhanh đến thế, có người cho rằng trời cao không có
mắt nên tai họa đổ xuống gia đình một viên quan thanh liêm, chính trực, có người
hiểu chuyện, chép miệng than: Đời nào cũng thế, bọn tham quan ô lại đầy rẫy, chống
lại nó,nó mà không chết thì mình phải chết thôi. Vì cách đây không lâu quan ngự
sử đã dâng sớ lên vua xin trị tội bảy kẻ nịnh thần, tham quan nhất là sau vụ vỡ đê ở sông Nhĩ Hà, bọn chúng
đã ăn xén vật tư, kê khống ngày công nhân lực để bỏ túi riêng,chia nhau làm giàu
gây nên hậu quả nghiêm trọng khôn lường làm khổ lê dân bá tánh.
Nghi án về
vụ phóng hỏa giết người nhà quan ngự sử không đi đến đâu vì triều đình không tìm
được chứng cứ hay kẻ gian hùng đã xóa sạch mọi dấu vết,thế lực quá mạnh chăng
thì không ai biết, cuối cùng theo thời gian cũng trôi vào quên lãng. Chỉ tội
cho Trương Chi, mặc dù thoát chết trong cơn hỏa hoạn khủng khiếp đó, nhưng khuôn
mặt thanh tú của chàng hầu như bị hủy hoại hoàn toàn, cũng may đôi mắt và thanh
âm không bị hư tổn. Trương Chi được người chú ruột đem về nhà chăm sóc, nuôi dưỡng
gần một bến sông. Ông nầy làm nghề chèo đò,
đánh cá trên sông để sinh sống qua ngày. Sau mấy tháng chữa trị thì Trương Chi
cũng bình phục nhưng gương mặt không còn lành lặn như xưa, nó biến dạng đến nổi
chàng không còn muốn nhìn vào gương nữa. Để
khỏi làm người khác hoảng sợ vì gương mặt dị dạng của mình Trương Chi luôn đội
chiếc nón rộng vành kéo sụp xuống, phía trước mặt được che thêm một miếng vải mỏng
sậm màu che khuất đi phần da mặt bị kéo nhúm lại vì bỏng. Rồi người chú cũng
qua đời, Trương Chi trở thành người lái đò, đánh cá trên sông từ đấy.
Làm bạn với
chàng từ nay là con đò, hằng ngày lênh đênh trên sông nước để mưu sinh, nỗi cô đơn
buồn tủi với thân phận đắng cay nghiệt ngã Trương Chi chỉ còn biết gởi gấm qua
tiếng sáo, giọng hát của mình. May mắn ngọn lửa đã không lấy mất những gì còn lại
của chàng.Tiếng sáo vẫn du dương, đằm thắm,
giọng hát vẫn mượt mà,trôi chảy, có khác chăng là giờ đây nó chất chứa nỗi buồn
nhiều hơn vui và cũng từ đây trên bến sông nầy người ta quen dần với một anh ngư
phủ có tiếng sáo và giọng hát tài hoa làm say đắm lòng người. Từ nay chuyện thi
cử, danh hoa phú quí không còn vướng bận lòng chàng, nó chỉ là những bọt sóng đầu
ghềnh mà thôi.
Trên bến sông
nầy có một dinh thự của viên quan thượng thư bộ hình Trần Công. Ông cho xây dinh thự nầy để làm vui lòng người con gái
mà ông hết lòng yêu quí: tiểu thư Trần Mị Nương. Mị Nương tuổi vừa đôi tám, nhan sắc xinh đẹp tuyệt
vời, tính nết lại thùy mị đoan trang nên nhiều gia đình quyền thế trong kinh thành
cho người đến dạm hỏi, mai mối nhưng nàng chưa nhận lời ai cả, quan thượng thư
vì yêu con nên cũng không nài ép làm gì. Không giống như những gia đình vọng tộc
khác, nàng Mị Nương xinh đẹp ngoài việc thêu thùa khéo léo, nàng còn được phụ
thân mướn thầy về dạy học cho nàng nên cầm kì thi họa môn nào nàng cũng am tường
cả. Cảnh tấp nập chốn kinh thành làm nàng mệt mõi không vui nên quan thượng thư
cất riêng cho nàng dinh thự gần bến sông nầy, sống gần gủi với thiên nhiên,cây
cỏ hợp với tâm tánh của nàng. Một đêm trăng thanh gió mát, Mị Nương trằn trọc
không ngủ được, nàng bước ra hiên ngoài vọng lâu để ngắm trăng cho khuây khỏa
thì từ xa phía bến sông tiếng sáo cất lên lúc khoan lúc nhặt, chơi vơi, chất chứa
nỗi buồn nhân thế đã làm rung động tâm hồn của nàng tiểu thư con nhà đài các.Trái
tim chưa hề biết rung động của Mị Nương với nhạc khúc tình yêu đã bắt đầu xao
xuyến. Trên bến sông vắng Trương Chi vẫn thả hồn theo tiếng sáo u hoài.Tai họa đã
cướp đi của chàng tất cả nhưng đã bù đắp cho chàng tiếng sáo tài hoa đa cảm.Tiếng
sáo cất lên nói thay lòng chàng, như an ủi cuộc đời đầy nghiệt ngã mà chàng phải
hứng chịu. Trương Chi đâu biết rằng nơi lầu son gác tía ở bên sông kia đang có
một cô tiểu thư xinh đẹp đang say đắm thả hồn theo tiếng sáo của chàng.
Mị Nương
nhờ nàng hầu nữ Nghi Xuân dò hỏi xem ai là người thường thổi sáo trên bến sông ấy
thì được biết đó là một chàng trai sống nghề hạ bạc tên Trương Chi. Rung động
trước tiếng sáo tài hoa ấy nàng muốn tìm gặp mặt nhưng nàng hầu nữ Nghi Xuân cố
sức can ngăn vì quan thượng thư biết được sẽ rất nguy hiểm. Thấy chủ có vẻ không
Nghi Xuân bèn bày kế cho Mị Nương nói dối quan thượng thư đi vãn cảnh rồi giả dạng
nam nhân xuống bến sông mướn đò đi du ngoạn để có dịp nghe lại tiếng sáo tài
hoa đó. Ngồi trên đò xuôi theo dòng nước một lúc lâu chàng công tử họ Trần kia
không biết phải bắt chuyện từ đâu. Mùa nầy bông lau nở trắng cả triền sông, xa
xa vài chiếc thuyền đánh cá tung chài trên sông nước, sương còn lãng đãng trên đầu
cây ngọn cỏ, cảnh thật hữu tình. Công tử họ Trần cất tiếng ngâm:
Khứ niên kim nhật thử môn trung
Nhân diện đào hoa tương ánh hồng
Hai
câu thơ trong bài Đề tích sở kiến xứ của Thôi Hộ đời Đường. Ở câu thơ thứ hai
chàng công tử họ Trần cố ý ngân dài ra chậm lại rồi dừng hẳn. Không gian như chìm
vào cõi không tịch mịch thì bỗng phía sau mũi đò cất lên một tiếng ngâm đầy
thanh tú:
Nhân diện bất tri hà xứ khứ
Đào hoa y cựu tiếu đông phong.*
Cả hai thầy trò công tử họ Trần cùng quay mặt
lại mũi đò, cậu tiểu đồng Nghi Xuân cười lém lỉnh nhìn về cô chủ như thầm khen
tiểu thư nhà mình thông minh thật.Chàng công tử họ Trần lộ vẻ hân hoan,hai tay
cung kính trước mặt, hỏi chàng lái đò:
-Thì ra
huynh cũng là người am hiểu thơ phú. Thành thật xin lỗi huynh, đệ đã dám múa rìu
qua mắt thợ rồi.
Người lái
đò lật đật buông mái chèo, hai tay cung kính đáp lễ:
-
Xin công tử thứ lỗi
tôi đã làm mất nhã hứng ngâm thơ của công tử, thấy công tử dừng lâu quá bất giác
tôi đọc tiếp hai câu sau cho tròn nghĩa mà thôi.
-
Huynh là người có
học ,sao không cố chí học hành để mai sau vinh hiển lại làm nghề hạ bạc nầy?
-
Xưa thân phụ còn
sống có được cho học đôi ba chữ thánh hiền. Nay thân phụ mất nhà nghèo làm nghề
sông nước sống cho qua ngày, không dám mơ cao.
Công tử họ Trần đề nghị:
-
Nếu được phép đệ
có thể kết bằng hữu với huynh được chăng?
Chàng lái đò vội vã từ chối:
-
Tôi không xứng đáng
làm bằng hữu với công tử đâu, thân phận tôi nghèo hèn, công tử thứ lỗi cho.
Nhưng trước
tấm chân tình của chàng công tử họ Trần, Trương Chi không tiện từ chối.Cuộc gặp
gỡ lần đầu của họ là như thế, tuy chưa thật sự gần gũi, thân mật nhưng hình như có mối dây ràng buộc họ như một định mệnh đã
an bày.Hai người hẹn nhau mỗi tháng sẽ gặp mặt nhau một lần.Chàng Trương thì thổi
sáo, còn công tử họ Trần thì ngâm thơ. Đôi
lúc họ ra đề cho nhau cùng đối họa thơ phú, trăm phần tương đắc. Từ ngày được kết
bạn với Trần Công Tử, tiếng sáo của Trương Chi không còn u oán, buồn bã nữa, tiếng
sáo lại cất lên âm điệu réo rắt, yêu đời như thuở chàng còn là môn sinh của
quan tư đồ Vương Doãn.Trương Chi đã vẽ tặng cho Trần công tử một bức chân dung
với gương mặt thật xinh đẹp như một nàng thiếu nữ diềm tuyệt, tay đang xòe quạt,
trên thân quạt có đề bài thơ của Thôi Hộ
như là kỷ niệm nhờ bài thơ mà hai người kết bằng hữu với nhau. Nhìn bức
tranh khi vẽ xong Trương Chi chợt ao ước phải chi Trần công tử là gái nhỉ? Chỉ
suy nghĩ đến đây thôi là chàng đã vội xua đi cái tư tưởng điên rồ ấy ra khỏi đầu
óc của mình. Riêng Trần công tử có vẻ thích bức tranh mỹ nam nhân của mình lắm,
đem về treo trong phòng ngắm nghía rồi tự hỏi: Nếu Trương Chi biết mình là gái
thì sao nhỉ? Chỉ nghĩ đến đó thôi Mị Nương đã ửng hồng đôi má không dám nghĩ tiếp
nữa. Nhiều lần gặp gỡ, ngâm vịnh trên đò Trần công tử dợm hỏi xin được xem rõ mặt
người bằng hữu của mình nhưng Trương Chi lại khéo léo từ chối, lấy lí do mình bị
dị dạng từ nhỏ nên không sợ làm hoảng hốt người khác.Thấy chàng Trương từ chối
quyết liệt nên Mị Nương thôi không đề cập đến nữa nhưng cứ thắc mắc mãi. Những
lần không có dịp gặp gỡ Mị Nương lại lên vọng lâu nhìn về bến sông lắng nghe tiếng
sáo của Trương Chi theo gió đưa về mà miên man nghĩ về mối tình chớm nở lớn dần
theo năm tháng của mình đối với chàng Trương mà mỉm cười hạnh phúc.
Một hôm trong lần gặp mặt,đò đang
xuôi theo dòng thì cơn dông bắt đầu ập đến, Trương Chi vội quay mũi để tấp đò vào
bờ,gió mạnh đã hất tung chiếc nón rộng vành mà chàng đang đội.Hoảng hốt chàng vội
với thêm nắm giữ, nhưng không kịp nữa rồi,
chiếc nón đã rơi xuống sông, cùng lúc ấy là một tiếng kêu á đầy sửng sốt kinh
hoàng của Trần công tử. Vô cùng lo sợ,Trương Chi luống cuống lấy tay che mặt
quay lại nhìn. Trần công tử đã ngã nhoài xuống sạp gần như bất tỉnh, chiếc mũ đội
đầu văng mất hồi nào không biết, lộ ra mái tóc dài xỏa xuống bờ vai.Trương Chi
há hốc miệng, kinh ngạc:
- Trần công tử là…là…
Tên tiểu đồng Nghi Xuân trong cơn hoảng loạn hét lớn:
- Trần
công tử, Trần công tử cái gì? Đó là Trần tiểu thư con quan thượng thư đó. Người
chèo đò tấp vào bờ mau, kêu phu kiệu đưa tiểu thư về dinh để chữa trị không
nguy mất.
Thì ra khi cơn gió làm tốc chiếc nón rộng
vành hằng ngày che khuất gương mặt xấu xí của Trương Chi, Mị Nương đã kịp nhận
ra gương mặt dị dạng,gớm giếc mà chàng cố gắng che giấu, sợ làm tổn thương đến
người khác, nàng hoảng hốt ngất đi vì sợ hãi. Chuyện không thể giấu được nữa rồi,
cái ngày mà Trương Chi lo sợ đã đến nhưng chàng không ngờ là nó đến nhanh như vậy.
Suốt mấy ngày hôm sau Trương Chi lãng vãng
nơi cửa dinh quan thượng thư để dò la tin tức nhưng không được gì, cũng không
thấy con hầu nữ Nghi Xuân xuất hiện. Sốt ruột chàng lân la dò hỏi quân canh thì
bọn chúng xua đuổi chàng như đuổi tà. Thất vọng, mòn mõi chàng quay về bến sông
nằm dài không thiết ăn uống, thân hình ngày thêm tiều tụy đáng thương. Hình ảnh
của Mị Nương luôn lởn vởn trong đầu óc của chàng. Chàng đã yêu Mị Nương từ bao
giờ.Từ khi kết bằng hữu với Mị Nương chàng luôn ao ước phải chi Mị Nương là gái
thì hạnh phúc biết bao, nhưng chàng quên rằng với gương mặt xấu xí, thân phận
thấp hèn của mình chỉ làm cho sự việc thêm tệ hại mà thôi.Chàng nghĩ đến cái chết.Phải
rồi, chỉ có cái chết mới giải quyết hết mọi việc.Rời xa thế giới đầy ô trọc nầy
là một giải thoát cho cả mình và Mị Nương.
Một buổi sáng lão ngư Lê Thái như thường
lệ đi chài lưới ngang qua chiếc đò của Trương Chi lấy làm lạ. Đã hai hôm nay rồi con đò vẫn nằm im một chỗ không vời
đi đâu.Thường lão đi ngang qua đã thấy Trương Chi thức từ lúc nào, pha ấm trà mới
mời lão uống một chén cho ấm bụng rồi mới đi chài. Lão cất gọi nhưng không ai
trả lời, lão khom người cúi xuống vén tấm sáo mỏng bước vào con đò.Trương Chi nằm
đó người lạnh tanh đã chết từ lúc nào, hai tay để lên ngực phía dưới có kẹp một
mảnh giấy. Lão đở nhẹ một cánh tay của Trương Chi lên, cầm mảnh giấy đọc.
Đó là bài thơ tuyệt mạng của chàng:
Bụi
trần chi vướng bận lòng nhau
Một tấm chân tình biết gởi đâu?
Tiếng sáo giao duyên tràn nỗi nhớ
Câu thơ ly biệt cạn thương sầu
Nửa vầng nhật nguyệt ngàn năm hận
Một khối u tình vạn kiếp đau
Tro bụi xin người hòa sóng nước
Ân tình chưa trọn hẹn mai sau.
Lão ngư Lê Thái thở dài.Lão thực hiện
theo nguyện vọng sau cùng của Trương Chi, đem thi hài của chàng đi hỏa táng rồi
đem tro cốt của chàng rải trên dòng sông mà hằng ngày con đò chàng ngược xuôi đưa
đò và đánh cá. Khi lấy tro cốt của Trương Chi đi rải sông lão ngư phát hiện trái
tim của chàng không tan thành tro bụi mà lại kết thành một khối đá cứng.
Đem xuống sông rửa trôi đi những vết dơ bẩn bên
ngoài, viên đá lấp lánh màu đỏ huyết như viên ngọc.Lấy làm lạ lão bỏ viên đá ấy
và bài thơ tuyệt mệnh vào một cái hộp rồi cất đi.
Riêng Mị Nương sau cơn hoảng loạn đó nàng
nằm mê sảng cả tháng trời. Quan thượng thư ngày đêm mời thầy thuốc chữa trị bệnh
tình mới thuyên giảm. Họ nói tiểu thư bị tâm bệnh cần phải có thời gian lâu dài
mới hết được.Mỗi lần nhìn bức chân dung mà Trương Chi vẽ tặng mình mà Mị Nương ứa
nước mắt, nàng nhớ tiếng sáo của Trương Chi. nhớ những lúc cùng chàng ngâm vịnh
trên sông nước, nàng hiểu ra rằng nàng không thể sống thiếu chàng, chẳng qua là
khi thấy bộ mặt gớm giếc một cách bất ngờ, đột ngột làm cho tâm trạng nàng hoảng
hốt, đau khổ mà thôi. Mị Nương nhờ nàng hầu nữ Nghi Xuân đi dò la tin tức của
Trương Chi thì gặp lão ngư Lê Thái. Lão đã kể hết sự tình, đưa chiếc hộp đựng bài
thơ tuyệt mạng và viên tim đá cho Nghi Xuân đưa về cho tiểu thư của cô vì chính
Mị Nương là chủ nhân của chiếc hộp nầy chứ không phải lão, lão giữ cũng không có
ích lợi gì cả.
Đọc bài thơ tuyệt mệnh và viên tim đá
trong tay Mị Nương càng đau buồn, bồi hồi khôn tả. Nàng tự trách mình trong giây
phút nông nổi đã làm mất đi mối chân tình cùng Trương Chi, thế gian nầy còn tìm
đâu ra tiếng sáo tài hoa ấy.Thấy con có vẻ quý viên ngọc đá, quan thượng thư nhờ
thợ kim hoàn chạm khắc thành một chén ngọc vô cùng tinh xảo để tặng cho con. Ngày
nọ Mị Nương rót trà vào chén ngọc, bỗng nhiên dưới đáy chén hiện lên hình ảnh
con đò, văng vẳng tiếng sáo vi vu như kể lể nỗi nhớ nhung thương tiếc.Hình ảnh
cũ lại ùa về, nàng bật khóc, những giọt nước hối tiếc chân tình rơi vào chén ngọc.Trong
lòng chén như có một làn khói xanh mỏng xuất hiện càng lúc càng lớn dần.Cuối cùng cả
chén ngọc hóa thành làn khói xanh tan vào khoảng hư không mất dạng.
Mị Nương lâm trọng bệnh, ngày càng thêm
nặng.Trong cơn mê sảng nàng nghe như có tiếng sáo của Trương Chi rót vào tai,kể
cho nàng nghe bao nỗi nhớ nhung vì xa cách. Đêm
Mị Nương mất ,người ta kể lại rằng có đôi hạc trắng bay từ dinh quan thượng thư
về phía bến sông nơi ngày trước hai người thường thổi sáo, ngâm vịnh thơ
phú đảo ba vòng,kêu vang ba tiếng rồi bay về hướng tây mất hút.Bức chân dung
treo trên tường cũng mờ dần nét vẽ rồi mất hẳn như chưa từng được ai đó đặt bút
vẽ lên bao giờ.
Tháng 6/2013
____________________________________________________________
* Tạm dịch: Đề chỗ đã thấy năm trước
Cửa nầy, năm
ngoái, hôm nay
Hoa đào phản chiếu mặt ai ửng hồng
Mặt người giờ ở
nơi nao?
Hoa đào vẫn đó, cười chào gió đông
(Thôi Hộ)
Trần Trọng San dịch